| 23.12 2024 | |
 |
Yaratıcı Drama Eğitmenlerinin Aşamalarla İlgili Görüşleri
Mete AKOĞUZ *
Araştırmanın amacı, yaratıcı drama eğitmenlik belgesi almış eğitmenlerin yaratıcı dramanın aşamaları ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi ve bu kavramlar arasında yaşanılan karışıklıklarının belirlenmesidir.
Çalışmanın verileri, ilgili alan yazın ve akademik çalışmalardan faydalanılarak hazırlanan bir anket yolu ile elde edilmiştir. Araştırmanın evrenini yaratıcı drama eğitmenlik belgesi almış olan bütün usta öğreticiler ile örneklemini; 2021-2022 yıllarında ankete gönüllü olarak cevap veren 222 MEB onaylı belgesi olan eğitmen oluşturmuştur. Çalışmada, yaratıcı drama aşamalarının kullanımında eğitmenler arasındaki farklılıklara bakılmıştır. Bu farklar “Google docs formu” ile tasarlanıp drama Eğitmenlerine sosyal medya aracılığıyla ulaştırılan ankete verilen cevaplarla test edilmiştir. SPSS programında analiz edilen verilerin çözümlenmesinde sayı (f), yüzde (%) değerleri hesaplanmıştır. Bağımsız değişkenlerin ortalamaları arasındaki farkı test edebilmek için de “Anova Testi” kullanılmıştır.
Araştırmanın temel bulgusu, eğitmenlerin yaratıcı dramanın aşamalarına ilişkin, genel olarak duyarlı davrandıklarıdır. Öte yandan, bu araştırmaya katılan yaratıcı drama eğitmenlerinin, çoğunlukla Hazırlık / Isınma / Oyun / Doğaçlama / Oluşum / Değerlendirme aşamalarını kullandıkları, sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yaratıcı Drama, Eğitmenlik, Oyun, Doğaçlama, Oluşum,
The views of Creative Drama Educators on Stages
Abstract: Many creative drama instructors have been trained in courses approved by the Ministry of National Education (MEB). Differences are seen in the stages that these instructors follow in the activity plans they apply in creative drama components. Although there are articles containing information about the stage order, no study has been found that includes relevant statistics, data details, and tables.
The purpose of the research is to evaluate the parts related to the stages of creative drama of instructors who train creative drama instructor certificates and to determine the confusion between these concepts.
The data of the study was obtained through a survey prepared by utilizing the relevant literature and academic studies. The universe of the study consisted of all master instructors who received a creative drama instructor certificate and the sample consisted of 222 instructors with MEB-approved certificates who voluntarily responded to the survey in 2021-2022. The differences between instructors in the use of creative drama stages were examined in the study. These differences were tested with the answers given to the survey prepared with the “Google docs form” and delivered to drama educators via social media. Number (f), percentage (%) values were calculated in the analysis of the data analyzed in the SPSS program. The “Anova Test” was used to test the difference between the means of independent variables.
The main finding of the research is that the trainers are generally sensitive to the stages of creative drama. On the other hand, most of the creative drama trainers who came together and participated completed the Preparation / Warm-up / Game / Improvisation / Happening / Evaluation stages.
Keywords: Creative Drama, coaching, Play, Improvisation, Formation/happening
GİRİŞ
Yaratıcı dramanın Türkiye’deki gelişimi incelendiğinde 1980’li yılların başından itibaren teorik alt yapısının oturtulmaya çalışıldığı görülür. İlk olarak, Ankara Üniversitesi (AÜ) Eğitim Bilimleri Fakültesinde başlatılan çalışmalar ön plana çıkmıştır. Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümünde İnci San (1991) tarafından başka ülkelerdeki uygulamalar incelenerek yaratıcı dramanın aşamaları; ısınma, oyun, doğaçlama, oluşum, değerlendirme şeklinde yapılandırılmıştır. Bu şekilde uygulanan yaratıcı dramanın aşamaları birçok makale, tez ve bilimsel yayında yerini almıştır. Uzun yıllar aşamalar bu şekilde uygulandıktan sonra farklı tanımlamalar ortaya çıkmış, Hazırlık-Isınma, Canlandırma ve Değerlendirme-Tartışma (Adıgüzel, 2006b) aşamaları önerilmiş, bu öneri de dâhil olmak üzere eğitmenler tarafından farklı uygulamalar yapılarak süreç ilerlemiştir. Bu çalışma ile farklı sıralamalarda uygulanan yaratıcı dramanın aşamalarına ilişkin, eğitmenlerin görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Yaratıcı Dramanın Tanımı
Yaratıcı drama ile ilgili ülkemizde yapılan birçok yayında kullanılmış olan tanıma göre: San (1991) Yaratıcı drama, doğaçlama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama tekniklerinden yararlanılarak, bir grup çalışması içinde, bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, bir eğitim ünitesini, kimi zaman da bir soyut kavramı ya da davranışı, eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği “oyunsu” süreçlerde anlamlandırması, canlandırmasıdır. Bu tanımlamada genel olarak yaratıcı dramada kullanılan tekniklere, grupla yapılan bir çalışma olduğuna, bireylerin eski birikimlerini gözden geçirip dönüştürerek anlamlı hale getirdiğine değinilmektedir. Yine aynı yıllarda yapılan bir başka tanımlamada, Yaratıcı drama hem zihinsel, hem de kişisel özelliklerin oluşturulmasında ve geliştirilmesinde temel eğitim modeli olarak da karşımıza çıkmaktadır. Eğitsel yaratıcı drama yöntemi ile kişi kendi yaşantılarından yola çıkarak daha büyük keşifler yapabilir (Ömeroğlu, 1991) denilerek, yaratıcı dramanın kişisel gelişime etkisine vurgu yapılmıştır. Yaratıcı dramanın en önemli özelliğinin oyunu eğitim süreçlerine dâhil ederek eğitimde yaparak yaşayarak öğrenmeyi mümkün kıldığı (Akoğuz & Akoğuz, 2011) belirtilerek, yaratıcı dramanın öğrenmeye katkısı vurgulanmıştır. Başka bir tanımlamada ise; Önceden yazılmış hazır bir metin olmaksızın, katılımcıların kendi yaratıcı buluşları, özgün düşünceleri, öznel anıları ve bilgilerine dayanarak oluşturdukları eylem durumlarıdır (San, 2018) denilerek, yaratıcı dramanın kişilerin yaratıcılığına etkileri ele alınmıştır.
Yaratıcı dramanın Aşamaları
Yaratıcı drama konusunda yapılan birçok tanım ve açıklamanın yanı sıra, yaratıcı dramanın hangi aşamalardan oluşması gerektiğine ilişkin çeşitli makaleler yazılmış ve öncelikle Isınma, oyun, doğaçlama, oluşum, değerlendirme aşamalar sıralaması birçok araştırma ve yayında kullanılmıştır. San, (1991). Yaratıcı dramanın sanatlar eğitimiyle ilişkisine değinmiş olan ve yaratıcı yanların sanatla desteklenerek nasıl yaratıcı dramanın içinde yer alabileceğini aşamalar içinde göstermiştir. Bu aşamalar içinde yaratıcı ürünler ortaya konulması gerektiğini söyleyerek, özellikle oluşum aşamasında ortaya çıkacak yaratıcı ürünün özgünlüğüne vurgu yapmıştır. San genellikle drama çalışmaları sürecinde birbirinden üslup açısından farklılaşan ve her çalışmada biri, birkaçı ya da tümünün yer aldığı dört tip uygulama yer alacağını belirtmiştir. Isınma çalışmalarının kesin kurallarla belirlendiğini ve grup yönlendiricisi tarafından yürütüldüğünü, oynama aşamasının belirlenmiş kurallar içinde özgürce oyun kurma ve bu oyunları geliştirme çalışmalarından oluştuğunu ve yaratıcılık ve imgeleme boyutlarının özellikle işin içine girdiğini, doğaçlama çalışmalarının daha az kesin olarak belirlenmiş bir süreç olup saptanan bir konu ya da temadan çıkılıp yol alınarak, bireysel ve grupsal yaratıcılığın en çok ön plana çıktığı çalışmalar olduğunu, oluşum aşamasında, önceden hiç belirlenmemiş bir çıkış noktasından başlayan sürecin nasıl gelişeceği ve nereye varacağının belirsizliğine vurgu yapmıştır (1991). Isınma, oyun, doğaçlama ve oluşum olarak sıralanmış olan yaratıcı dramanın aşamalarından oluşum aşaması, özgün ürünlerin ortaya konulduğu ve yaratıcılığın fark edildiği aşama olarak dikkat çekmektedir. San, (2022) En çok takılınan meselenin “oluşum” kavramı olduğunu, bu sözcüğü Türkçe’ye kendisinin çevirdiğini ve Wolfgang Nickel’den aldığını söylemiştir. Ülkemizde yaratıcı drama uygulamalarına girmiş olan oluşum aşaması, bu alana sanatlar eğitimi ve yaratıcılık açısından yön veren bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır.
Benzer tanımlamalarla karşımıza çıkan yaratıcı dramanın aşamaları, birçok kişi tarafından çeşitli kaynaklarda yayınlanmıştır. Adıgüzel, (1993) Eğitimde yaratıcı dramanın aşama ve yöntemlerinin dört aşamada gerçekleştiğini, bunların 1. Isınma Çalışmaları, 2. Oynama, 3. Doğaçlama, 4. Oluşumlar olduğunu, bu aşamaların her birinin ya da birkaçının ardından tartışma açılması, çeşitli soru ve sorunların yanıtlanıp paylaşılmasının da dramanın önemli aşamalarından biri olduğunu belirtmiştir. Çakır- İlhan’ın (1997) aktarımına göre; bir drama oturumunda aşamaların; ısınma ve rahatlama çalışmaları, oynama, doğaçlama çalışmaları, oluşumlar olması gerekmektedir. Üstündağ (1998) ise, ısınma ve rahatlama çalışmalarıyla başlayan, oyunlarla sürdürülen, doğaçlamalarla geliştirilen atölye çalışmalarında artık ulaşılması hedeflenen en son aşamaya gelindiğini, bu aşamanın oluşumlar olduğunu belirtmiştir. Öztürk, (2001) yaratıcı drama çalışmalarında genel olarak izlenen aşamaların, ısınma çalışmaları, uyum ve güven çalışmaları, imgesel düşünme çalışmaları, düş gücünü geliştirme çalışmaları, küme etkinliklerinde düşünce geliştirme çalışmaları, duygu ve devinim çalışmaları, devinim ve tartım çalışmaları, doğaçlama çalışmaları, oluşum çalışmaları olduğunu söylemiştir. Akoğuz,(2002) ilk tanımdan (San, 1991) alıntı yaparak aşamaların; ısınma ve rahatlama çalışmaları, oynama, doğaçlama Çalışmaları, oluşumlar olduğunu belirtmiştir. Adıgüzel (2006a) yine aynı alıntıdan yararlanarak (San, 1991), yaptığı açıklamada; ısınmanın, çeşitli yöntemlerle beş duyuyu kullanan, gözlem yetisini geliştiren, bedensel ve dokunsal alıştırmaların yapıldığı, tanışma, etkileşim kurma, güven ve uyum özelliklerini katılımcıya kazandıran ve oldukça kesin kurallarla belirlenen, grup liderinin yönlendiriciliğinde yapılan çalışmalar olduğunu, oynamanın, belirlenmiş kurallar içinde özgürce oyun kurma ve geliştirme çalışmalarından oluştuğunu, doğaçlamanın, saptanan bir tema üzerinden yola çıkılarak, bir hedefe doğru belli aşamalarla yol aldığını ve bireyselliğin ve yaratıcılığın ön plana çıktığı çalışmalar olduğunu, oluşumlarda sürecin nasıl gelişeceği ve nereye varacağının önceden belirsiz olduğunu belirtmiştir. Temelde giriş – gelişme, sonuç ve değerlendirme bölümlerinin (Akar-Vural, 2016) farklı aşamalar olarak ele alındığı yaratıcı drama süreçlerinde özgün düzenlemeler olması yaratıcı bireyler yetişmesine önemli katkı sağlayacaktır.
Yaratıcı dramanın birbirine yakın aşamalar sıralaması uzun yıllar kullanıldıktan sonra, oyun, doğaçlama ve oluşum gibi kavramlar arasında çeşitli karışıklıklar yaşandığı belirtilerek, (Adıgüzel, 2006b) sadece Hazırlık-Isınma, Canlandırma ve Değerlendirme-Tartışma aşamalarının yeterli olacağı önerisi getirilmiş ve buna bağlı olarak bir takım kurslarda kullanılmaya başlanılmış, bazı kurslarda ise, ısınma, oyun, doğaçlama, oluşum ve değerlendirme (San, 1991) aşamaları kullanılmaya devam etmiştir. Adıgüzel, (2006b) tarafından Türkiye’de yaratıcı drama eğitimi alıp, bir drama dersini yapılandırma, tasarlama ya da planlama çalışmalarında lider/eğitmen adaylarının kendileri ile yapılan bir araştırma sonuçlarına göre çeşitli zorluklar yaşadıkları sonucuna ulaşılmıştır (araştırma Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yaratıcı Drama Programı’ndan 34, Çağdaş Drama Derneği Yaratıcı Drama Eğitmenliği/Liderliği Programı’ndan 40 lider adayı ile yapılmıştır). Adı geçen bu adaylar kendilerine yöneltilen açık uçlu sorulara verdikleri yanıtlarda yaratıcı dramanın aşamaları arasında oyun, doğaçlama ve oluşum gibi kavramlar arasında çeşitli karışıklıklar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Buna göre geliştirilen ve önerilen aşamalar Hazırlık-Isınma, Canlandırma ve Değerlendirme-Tartışma’dır, açıklaması yapılarak, yaratıcı drama çalışmalarına yeni bir yön verilmiştir.
Yaratıcı drama sürecinin aşamalar halinde ilerlemesi, her aşamanın birbirini desteklediği ve sonraki aşamalara hazırladığı için önemlidir. Yaratıcı drama aşamalar halinde uygulandığında, katılımcılar ısınma aşamasından başlayarak, ele alınacak konuya göre yapılan etkinlik ve aktivitelerde daha rahat hareket etmekte ve bir sonraki aşamaya çekinmeden katılabilmektedir. Hazırlıksız olarak ve önceki aşamalar olmadan doğaçlama, canlandırma aşamasına geçilmesi veya bir ürün oluşturulmasının istenmesi, verimliliği düşürmektedir. Bu nedenle yaratıcı drama etkinliklerinde katılımcıların gruba, mekâna, konuya, eğitmene uyumunu sağlayan etkinlikler diğer aşamalara geçişte yol gösterici ve birbirini besleyen süreçler olduğu için aşamaları uygun zamanda ve yerinde kullanmak önemlidir.
Yaratıcı drama uygulamaları yapan eğitmenler, farklı sıralamalarda yaratıcı drama aşamaları uygulamakta ve zaman zaman birbiriyle bağlantısız etkinlikler yaparak, istenen kazanımı elde etmekte zorlanmaktadır. Yaratıcı drama eğitmenlerinin aşamalarla ilgili oldukça donanımlı olması ve yaptıkları planlarda aşamalara ayrıntılı olarak yer vererek birbiriyle ilişkisini çok iyi kurmaları gerekmektedir. Eğitmenlerin aşamaları düzgün kullanmadıklarında arka arkaya ilgisiz etkinlikler yaptırılmakta, süreç sonunda katılımcının elde ettiği kazanımlar yeterli olmamaktadır. Yaratıcı drama eğitmenlerinin aşamaları farklı şekillerde kullanmaları, bu araştırmayı yapmaya yöneltmiştir. Alanyazında yaratıcı dramanın aşamalarının kullanımıyla ilgili sayısal verilerin ortaya konulduğu detaylı bir araştırma olmaması bu çalışmanın sonuçlarını önemli hale getirmektedir.
Amaç
Yaratıcı drama aşamalarının eğitmenler tarafından farklı başlıklar altında ele alınması bu çalışmanın problemini oluşturmaktadır. Araştırmanın amacı, eğitmenlik/liderlik belgesi almış eğitmenlerin oyun, doğaçlama ve oluşum aşamalarının uygulanması ile ilgili görüşlerini değerlendirilmek ve bu uygulamalar arasında yaşanılan karışıklıkları belirlemeye çalışmaktır. Yapılan araştırmada, sadece oyun, doğaçlama ve oluşum aşamaları ile ilgili sorulara yer verilmesinin nedeni, ele alınan diğer yaratıcı drama aşamaları uygulamalarında başlangıçtaki ısınma ve sonuç kısmındaki değerlendirme aşamalarının ortak olarak hepsinde yer almasıdır. Bu konuda (Adıgüzel, 2006b) oyun, doğaçlama ve oluşum gibi kavramlar arasında eğitmenler tarafından çeşitli karışıklıklar yaşandığının belirtilmesi nedeniyle, ulaşılan eğitmenlerin bu aşamalara karşı görüşlerinin belirlenmesi tercih edilmiştir. Isınma ve değerlendirme aşamalarının bütün yaratıcı drama uygulama planlarında yer aldığı ve yaratıcı drama eğitmenleri tarafından kullanıldığı, bu aşamalarla ilgili görüşlerin araştırmanın sonuçlarına etki etmeyeceği varsayılmıştır. Araştırmada öncelikle aşağıda belirtilen sorulara cevaplar aranmıştır.
- Yaratıcı drama çalışmaları yapıyor musunuz?
- Kaç yıldır yaratıcı drama eğitmenliği yapıyorsunuz?
- Yaratıcı drama çalışmalarınızda hangi aşamalar sıralamasını kullanıyorsunuz?
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Bu araştırma yaratıcı drama eğitmenlerinin, oyun, doğaçlama ve oluşum aşamalarına yönelik görüşlerini belirlemeye yönelik betimsel tarama modelinde desenlenmiştir. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırmalara uygun bir modeldir (Karasar, 2009).
Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini Türkiye’de eğitmenlik belgesi almış 4000 kişi civarında olduğu tahmin edilen eğitmenler oluşturmaktadır. Sosyal medya kanalı ile ulaşılabilen eğitmenlik belgesi almış 222 yaratıcı drama eğitmeni de araştırmanın örneklemini teşkil etmiştir. Hızlı ve kolay ulaşılabilen eğitmenlere “Google docs formu” ile anket uygulanmıştır. Bu örneklem uygulaması, Yıldırım ve Şimşek’e göre (2008) “kolay ulaşılabilir durum örneklemesi” olarak da adlandırılır. Bu örnekleme türü, araştırma yapılacak birey ya da grupların araştırma sürecine dâhil edilmesi veya erişilmesinin daha kolay olmasıyla ilişkilidir.
Araştırmanın Katılımcıları
Örneklem grubundaki eğitmenlik/liderlik belgesi almış eğitmenlerin kişisel bilgilere göre dağılımı Tablo 1’de yer almaktadır.
Tablo 1.
Eğitmenlik/Liderlik Belgesi Almış Eğitmenlerin Kişisel Bilgilere Göre Dağılımı
Tablo 1 incelendiğinde, araştırmaya katılan yaratıcı drama eğitmenlerinin 122’si (%55,0) öğretmen, 27’si (%12,2) tiyatro, 18’i (%8,1) serbest meslek, 12’si (%5,4) eğitmen/lider, 43’ü de (%19,4) diğer unvana sahiptirler. “Yaratıcı drama çalışmaları yapıyor musunuz?” sorusuna ilişkin frekans analizi sonuçlarına göre yaratıcı drama eğitmenlerinin 118’i (%53,2) “Evet”, 30’u (%13,5) “Hayır”, 74’ü de (%33,3) “Bazen” düzeyinde yaratıcı drama çalışmalarını sürdürmektedirler. Katılımcıların yaratıcı drama yapma süreleri değişkenine ilişkin frekans analizi sonuçlarına göre 147’si (%66,2) 1 – 3 Yıl arası, 41’i (%18,5) 4 – 6 Yıl arası, 19’u (%8,6) 7 – 9 Yıl arası, 15’i de (%6,8) 10 Yıl ve üzeri yıldan beri liderlik yapmaktadırlar.
Veri Toplama Aracı
Araştırmanın veri toplama aracı olarak kullanılan anket formu iki bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde kişisel bilgi formu, ikinci bölümde yaratıcı drama eğitmenlerinin aşamalarla İlgili görüşlerini ölçen 40 soruluk anket bulunmakta ve oyun, doğaçlama ve oluşum aşaması ile ilgili ifadeler yer almış ve beşli dereceleme seçeneği ile uygulanmıştır. Bu anket araştırmacı tarafından literatür taranarak oluşturulmuş, daha sonra eğitim bilimleri alanında yüksek lisans yapmış, yaratıcı drama eğitmenlik belgesi olan ve yaratıcı drama alanında uygulama yapan 6 uzmandan görüş alınarak revize edilmiştir. Ardından 20 kişilik eğitmenlik belgesi almış ve uygulama yapan örnek bir gruba ön deneme uygulaması yapılarak eksiklikler tamamlanıp ankete son şekli verilmiştir. Anket formu “Google docs formu” ile tasarlanarak sosyal medya duyurusu yoluyla drama eğitmenlerine ulaştırılmıştır.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Google docs formu ile toplanan yanıtlar SPSS programında analiz edilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde öncelikle bağımsız değişkenler için sayı (f), yüzde (%) değerleri hesaplanmıştır. İkiden fazla bağımsız değişkenin ortalamaları arasındaki farkı test edebilmek için de “Anova Testi” kullanılmıştır. Ayrıca aritmetik ortalama (x̄) ve standart sapma (ss) değerleri de hesaplanmıştır. 40 ifadeli anket Oyun, Doğaçlama, Oluşum aşamalarında üç bölümde ele alınmış ve ortalamaları alınarak analiz edilmiştir.
Anova analizlerinde, farkın kaynağını belirlemek için Scheffe testi yapılarak anlamlı farklılığı olan seçenekler tabloların yanında verilmiştir. Anlamlılık testlerinde (p<.05) anlamlılık düzeyi esas alınmıştır.
Kırk ifadeli ankette 14 ifade olumsuz şekilde yer almıştır. Bu olumsuz ifadeler 3-5-10-12-17-20-21-24-28-31-33-35-37-39 numaralı ifadelerden oluşmuştur. Olumsuz ifadeler, Oyun, Doğaçlama ve Oluşum bölümlerinin ortalamaları alınırken, ters çevrilerek analizler yapılmıştır.
BULGULAR VE YORUM
MEB Yaratıcı Drama Eğitmenlik/liderlik belgesi almış eğitmenlerin unvan/iş değişkenine göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşaması ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi ve bu kavramlar arasında yaşanan karışıklıkların puanlarının farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin anova testi sonuçları Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2
Yaratıcı Drama Eğitmenlerinin Aşamalara Göre Unvanları Arasındaki Görüş Farklılıkları
*p<.05
Tablo 2 incelendiğinde, yaratıcı drama eğitmenlerinin Oyun aşaması ile ilgili görüşlerinin ortalamalar arasında unvan/iş değişkenine göre yapılan tek yönlü anova testi sonucunda p<.05 düzeyinde (p=0.049) anlamlı bir farklılık görülmektedir. Unvan/iş değişkenine göre farklılık gösteren bu görüşler, çoklu karşılaştırma sonuçlarından Scheffe Testi ile de gösterilmiştir. Bu sonuçlara göre diğer seçeneğini işaretleyen unvan/iş sahipleri, öğretmen, serbest meslek, eğitmen/lider ile arasında anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir. Unvanı/işi, eğitmen/lider olan eğitmenler oyun aşamasında “Çok” (x̄=4,59) cevabıyla diğer eğitmenlere göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Doğaçlama aşamasında da oyun aşaması gibi yakın sonuçlar elde edilmiştir. Unvanı/işi, eğitmen/lider olan eğitmenler doğaçlama aşamasında “Çok” (x̄=4,56) cevabıyla diğer eğitmenlere göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Oluşum aşamasında da oyun ve doğaçlama aşaması gibi yakın sonuçlar elde edilmiştir. Unvanı/işi, eğitmen/lider olan eğitmenler oluşum aşamasında “Çok” (x̄=4,61) cevabıyla diğer eğitmenlere göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Eğitmenlik/liderlik belgesi almış eğitmenlerin yaratıcı drama çalışmaları yapıyor musunuz? sorusuna göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşaması ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi ve bu kavramlar arasında puanlarının farklılıklarının gösterildiği anova testi sonuçları Tablo 3’de gösterilmiştir.
Tablo 3
Yaratıcı Drama Eğitmenlerinin, Aşamalara Göre “Yaratıcı drama çalışmaları yapıyor musunuz?” Sorusuna İlişkin Görüş Farklılıkları
*p<.05
Tablo 3 incelendiğinde, yaratıcı drama eğitmenlerinin “Oluşum” aşaması ile ilgili görüşlerinin ortalamaları arasında, yaratıcı dramaya devam etme değişkenine göre yapılan tek yönlü anova testi sonucunda p<.05 düzeyinde (p=0.043) anlamlı bir farklılık görülmektedir. Bu sonuçlara göre “evet” şıkkını işaretleyenler ile “bazen” şıkkını işaretleyenler arasında anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir. Yaratıcı drama çalışmalarına devam edenler daha olumlu cevap vermişlerdir
Oyun ve Doğaçlama aşamalarında anlamlı farklılık olmasa da evet cevabını veren eğitmenler “Çok” cevaplarıyla diğer eğitmenlere göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Eğitmenlik/liderlik belgesi almış eğitmenlerin “Kaç yıldır yaratıcı drama eğitmenliği yapıyorsunuz?” sorusuna göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşaması ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi ve bu kavramlar arasında yaşanılan karışıklıkların puanlarının farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin anova testi sonuçları Tablo 4’de gösterilmiştir.
Tablo 4
Yaratıcı Drama Eğitmenlerinin, Aşamalara Göre “Kaç yıldır yaratıcı drama eğitmenliği yapıyorsunuz?” sorusuna İlişkin Görüş Farklılıkları
*p<.05
Tablo 4 incelendiğinde, yaratıcı drama eğitmenlerinin “Doğaçlama” aşaması ile ilgili görüşlerinin ortalamalar arasında, drama eğitmenliğindeki yılı değişkenine göre yapılan tek yönlü anova testi sonucunda p<.05 düzeyinde (p=0.014) anlamlı bir farklılık görülmektedir.
Drama eğitmenliğindeki yıl değişkenine göre farklılık gösteren bu görüşler, “Çoklu Karşılaştırma Sonuçlarından Scheffe Testi” ile de gösterilmiştir. Bu sonuçlara göre 7 – 9 Yıl arası şıkkını işaretleyenler ile 10 Yıl ve üzeri şıkkını işaretleyenler arasında anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir. Drama eğitmenliğindeki yılı 7 – 9 Yıl arası olanlar “Doğaçlama” aşamasında “Çok” (x̄=4,51) cevabıyla diğerlerine göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Yaratıcı drama eğitmenlerinin “Oluşum” aşaması ile ilgili görüşlerinin ortalamalarında, “Doğaçlama” aşamasında olduğu gibi yakın sonuçlar elde edilmiştir. Drama eğitmenliğindeki yılı, 7-9 yıl arası olanlar “Çok” (x̄=4,50) cevabıyla diğer eğitmenlere göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Eğitmenlik/liderlik belgesi almış eğitmenlerin “Yaratıcı drama çalışmalarınızda hangi aşamaları kullanıyorsunuz?” sorusuna göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşaması ile ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi ve bu kavramlar arasında yaşanılan karışıklıkların puanlarının farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin anova testi sonuçları Tablo 5’de gösterilmiştir.
Tablo 5.
Yaratıcı Drama Eğitmenlerinin, Aşamalara Göre “Yaratıcı drama çalışmalarınızda hangi aşamaları kullanıyorsunuz?” Sorusuna İlişkin Görüş Farklılıkları
*p<.05
Tablo 5 incelendiğinde, yaratıcı drama eğitmenlerinin oyun aşaması ile ilgili görüşlerinin ortalamalar arasında, aşamalar değişkenine göre yapılan tek yönlü anova testi sonucunda p<.05 düzeyinde (p=0.045) anlamlı bir farklılık görülmektedir. Aşamalar değişkenine göre farklılık gösteren bu görüşler, “Çoklu Karşılaştırma Sonuçlarından Scheffe Testi” ile de gösterilmiştir. Bu sonuçlara göre Hazırlık / Isınma / Oyun / Doğaçlama / Oluşum / Değerlendirme şıkkını işaretleyenler ile Hazırlık-Isınma/ Canlandırma /Değerlendirme-Tartışma şıkları arasında anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir. Aşamaları, Hazırlık / Isınma / Oyun / Doğaçlama / Oluşum / Değerlendirme olarak kullanan eğitmenler oyun aşamasında “Çok” (x̄=4,47) cevabıyla diğer aşamalar uygulamasına göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Doğaçlama ve oluşum aşamalarında da oyun aşamasına yakın sonuçlar elde edilmiştir. Aşamalarda, Hazırlık /Isınma / Oyun/ Doğaçlama /Oluşum /Değerlendirme uygulamasını kullanan eğitmenler, doğaçlama ve oluşum aşamalarında “Çok” (x̄=4,47) cevabıyla diğer uygulamalara göre daha olumlu görüş belirtmişlerdir.
Tablo 6
Yaratıcı Drama Eğitmenlerinin Aşamalarla İlgili Görüşleri Anketinin Ortalama, Standart Sapma, Frekans ve Yüzdelere Göre Dağılımı
Ortalamalar ve genel ortalama ters çeviri işlemi yapıldıktan sonra alınmıştır. Madde madde yapılan değerlendirmelerde ise ters işlem yapılmadan, verilen cevaplar tabloya işlenmiştir.
Tablo 6 incelendiğinde anketteki ifadelerin puanlarının ortalama, standart sapma, frekans ve yüzdelere göre dağılımları yapılmıştır. Ortalamaları incelediğimizde genel ortalama (x̄=4,42) “Çok” olarak belirlenmiştir. Alt boyutlar incelendiğinde, “Oyun” alt boyutunun ortalaması (x̄=4,44) “Çok”, “Doğaçlama” alt boyutunun ortalaması (x̄=4,39) “Çok” “Oluşum” alt boyutunun ortalaması da (x̄=4,43) “Çok” olarak tespit edilmiştir.
Olumlu ifadeler tek tek incelendiğinde en yüksek ortalama; “9.Yaratıcı drama dersinde yapılan çocuk oyunları eğlencelidir.” 9. numaralı ifadeye (x̄=4,83) aittir. En düşük ortalama ise; “4. Oyun aşamasından sonra insanlar daha hoşgörülü davranırlar.” 4. numaralı ifadeye (x̄=4,25) aittir. Böylece yaratıcı drama liderlerinin görüşlerine göre katılımcıların oyun aşamasından sonra bir parça hoşgörüsüz oldukları söylenebilir. Bu ortalamalar genel olarak çocuk oyunlarının yaratıcı drama sürecinde ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Olumsuz ifadeler tek tek incelendiğinde en yüksek ortalama yani bire en yakın ifade; “31. Oluşum aşamasından hoşlanmam.” 31. numaralı ifadeye (x̄=1,52) aittir. En düşük ortalama ise birden en uzak ifade; “17. Yaratıcı drama dersinde insanlar doğaçlama yapmaktan çekinirler.” 17. numaralı ifadeye (x̄=3,06) aittir. Olumsuz ifadelerdeki cevaplardan, drama liderlerinin oluşum aşamasını sevdikleri ve bu aşamayı çoğunlukla kullandıklarını göstermektedir. Ancak eğitmen görüşlerinin ortalamaları, yaratıcı drama kursu katılımcılarının, doğaçlama aşamasına katılmaktan bir parça çekindiklerini, göstermektedir.
SONUÇ TARTIŞMA ve ÖNERİLER
Bu bölümde yaratıcı drama alanına ilişkin eğitmenlik belgesi almış anket katılımcılarının oyun, doğaçlama ve oluşum aşamasıyla ilgili görüşleri değerlendirilmiştir.
Çalışma unvan/iş değişkenlerine göre incelendiğinde; oyun, doğaçlama ve oluşum aşamaları değişkenlerine kendisini eğitmen/lider olarak tanımlayanların yüksek puan verdiği ve anlamlı bir farklılık görülmekte olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda eğitmen/lider unvanlı kişilerin yaratıcı dramanın aşamalarına karşı görüşlerinde daha duyarlı oldukları söylenebilir. Bu unvan/iş değişkeninin yaratıcı drama eğitmenlerinin görüşlerinde etkili olabileceğini göstermektedir.
“Yaratıcı drama çalışmaları yapıyor musunuz?” sorusuna göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşamaları incelendiğinde değişkenlerden evet diyenlerin tüm aşamalarda yüksek puan verdiği görülmektedir. Sadece oluşum aşamasında anlamlı bir farklılık görülmekte olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda yaratıcı drama çalışmaları yapmaya devam edenlerin yaratıcı dramanın aşamalarına karşı görüşlerinde daha duyarlı oldukları söylenebilir. Böylece evet değişkeninin yaratıcı drama eğitmenlerinin görüşlerinde etkili olabileceği görülmektedir.
“Kaç yıldır yaratıcı drama eğitmenliği yapıyorsunuz?” sorusuna göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşamaları incelendiğinde değişkenlerden “7- 9 yıl arası” diyenlerin tüm aşamalarda yüksek puan verdiği görülmektedir. Doğaçlama ve oluşum aşamalarında ise anlamlı bir farklılık görülmekte olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda yaratıcı dramaya daha uzun süre devam edenlerin, yaratıcı dramanın aşamalarına karşı görüşlerinin daha duyarlı oldukları söylenebilir. Böylece “7- 9 yıl arası” değişkeninin yaratıcı drama eğitmenlerinin görüşlerinde etkisi olabileceği söylenebilir.
“Yaratıcı drama çalışmalarınızda hangi aşamaları kullanıyorsunuz?” sorusuna göre oyun, doğaçlama ve oluşum aşamaları incelendiğinde, değişkenlerden Hazırlık/ Isınma/ Oyun/ Doğaçlama/ Oluşum/ Değerlendirme aşamalarını kullananların tüm aşamalarda yüksek puan verdiği görülmektedir. Bu aşamalar uygulamasını kullananlar tüm aşamalarda anlamlı bir farklılık gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda yaratıcı drama uygulamalarında Hazırlık/ Isınma/ Oyun/ Doğaçlama/ Oluşum/ Değerlendirme aşamalarını kullanan eğitmenlerin, yaratıcı dramanın aşamalarına karşı görüşlerinde, daha duyarlı oldukları söylenebilir.
Yaratıcı drama eğitmenlerinin aşamalarla ilgili görüşleri anketi incelendiğinde ise; içinde kontrol amaçlı ters çevrilmiş sorular da olan kırk sorulu ankette oyun, doğaçlama ve oluşum aşamalarıyla ilgili genelde pozitif görüşler sunulduğu belirlenmiştir. Ankette yer alan olumlu ifadeler kullanılmış sorulardan öne çıkan maddeler ele alındığında; en yüksek oranda, yaratıcı drama sürecinde oynanan oyunların eğlenceli olduğu belirtilmiş, ancak en düşük oranda oyun sonlarında hoşgörünün görece düştüğü görüşü hâkim olmuştur.
Ankette yer alan olumsuz ifadeler kullanılmış olan sorulardan öne çıkan maddeler ele alındığında ise; en düşük puan alan, fakat ters soru olduğu için en öne geçen oluşum aşamasından hoşlanılmadığı cevapları, oluşum sürecine ilişkin pozitif düşünceler içinde olunduğunu ve bu aşamanın beğenilerek gerçekleştirildiğini göstermektedir. Yine olumsuz ifadeler kullanılan ters sorular içinde yüksek puan alan doğaçlama yapmaktan çekinilmesi de, yaratıcı drama süreçlerinde bazı katılımcıların doğaçlamalara katılmaktan bir parça çekindiklerini ortaya koymuştur.
Genel olarak eğitmenlerin oyun, doğaçlama ve oluşum aşamasını birbirinden ayırabildikleri, bu aşamaları yaratıcı drama eğitimlerinde kullandıkları ve bu kavramlara pozitif yaklaştıkları belirlenmiştir.
Öneriler
Araştırma bulguları genel olarak değerlendirildiğinde, yaratıcı drama süreçlerinde kullanılan aşamalardan çoğunlukla Hazırlık/ Isınma/ Oyun/ Doğaçlama/ Oluşum/ Değerlendirme uygulamasının kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Eğitmenlerin çoğunun bu aşamaları halen kullanması nedeniyle oyun, doğaçlama ve oluşum gibi kavramlar arasında bir karışıklık yaşama olasılığının düşük olduğu söylenebilir.
Buna göre Milli Eğitim Bakanlığına bağlı kurslardan belge alarak yaratıcı drama çalışmaları yapan bütün eğitmenlere bilgi aktarılarak oyun, doğaçlama ve oluşum konularında bilgilendirme yapılmalı ve Hazırlık/ Isınma/ Oyun/ Doğaçlama/ Oluşum/ Değerlendirme aşamalarını uygulamaları önerilmeli, yeni açılan kurslarda da buna göre gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
KAYNAKLAR
Adıgüzel, H. Ö. (1993), Oyun ve Yaratıcı Drama İlişkisi, Ankara Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
Adıgüzel, Ö. (2006a), Eğitimde Yeni Bir Yöntem ve Disiplin: Yaratıcı Drama, Yaratıcı Drama 1985-1998 yazılar,
Prof. Dr. İnci San’a Armağan, Ed. Adıgüzel, Ö. Ankara, Naturel Yayıncılık. s. 203-221
Adıgüzel, Ö. (2006b), Yaratıcı Drama Kavramı, Bileşenleri Ve Aşamaları, Yaratıcı Drama Dergisi, Cilt 1, S. 1, s. 17-
Akar – Vural. R. & Somers J. W. (2016), Hümanist İlköğretim Programları için İlköğretimde Drama: Kuram ve Uygulama, Ankara, PegemA Yayınları.
Akoğuz, M. (2002), İletişim Becerilerinin Geliştirilmesinde Yaratıcı Dramanın Etkisi, Ankara Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
Akoğuz, A. & Akoğuz, M. (2011), Yaratıcı Drama Etkinlikleri, İstanbul, Final Kültür yayınları.
Çakır – İlhan, A. (1997), İlköğretimde Sanat Eğitimi ve Eğitsel Yaratıcı Drama, Yaşadıkça Eğitim Dergisi, Eylül – Ekim. S.54, s. 17 -21
Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
Köksal, Akyol, A. (2003). Drama ve Dramanın Önemi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1 (2), 179-190.
Ömeroğlu, E. (1991), Okulöncesi Öğretmeninin Niteliğinin Geliştirilmesinde Yaratıcı Drama Eğitiminin Rolü,
Eğitimde Nitelik Geliştirme Sempozyumu I, Özel Kültür Okulları Eğitim Araştırma Geliştirme Merkezi Yayınları, İstanbul. S. 368-369
Öztürk, A. (2001). Eğitim-öğretimde yeni bir yaklaşım: yaratıcı drama. Kurgu Anadolu Üniversitesi İletişim
Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli İletişim Dergisi, S: 18, s. 251-259.
San, İ. (1991), Eğitim-Öğretimde Yaşayarak Öğrenme Yöntemi Ve Estetik Süreç Olarak Yaratıcı Drama, Eğitimde – Nitelik- Geliştirme- Arayışlar Sempozyumu, 13-14 Nisan 1991, İstanbul, Kültür Koleji yayınları,, s. 261-266
San, İ. (2018), Yaratıcı Drama ve Müze, İstanbul, Yeni İnsan Yayınları.
San, İ. (2022), Sanata Tarihsel ve Kültürel yaklaşımlar, İstanbul, Yeni İnsan Yayınları.
Tuluk, N. (2004), Yaratıcı Drama, PIVOLKA, Başkent Ü. Eleştirel – Yaratıcı Düşünme Davranış Araştırmaları Laboratuvarı yayınları. Sayı: 15. s. 10 -12.
Üstündağ, T. (1998), Yaratıcı Drama Eğitim Programının Öğeleri, Eğitim ve Bilim, Cilt 22, Sayı 107. s. 28-35
Yeğen, G. (2003), Yaratıcı Drama. İlköğretim-Online Öğretim Uygulamaları Serisi, Yıl 2, S 2,
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri Ankara: Seçkin Yayıncılık,
*
İ. Mete Akoğuz, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nden mezun olmuştur. Aynı üniversitenin Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde “İletişim Becerilerinin Geliştirilmesinde Yaratıcı Dırama’nın Etkisi” başlıklı teziyle yüksek lisansını tamamlamıştır. Millî Eğitim Bakanlığı’nda psikolojik danışman ve rehber öğretmen olarak görev yapmış ve buradan emekli olmuştur. Uzun yıllardır yaratıcı drama eğitmenliği yapmakta olup, MEB onaylı Yaratıcı Drama Eğitmenlik/Liderlik belgesi veren kurumlarda yaratıcı drama eğitmeni yetiştirmektedir. “Yaratıcı Drama Etkinlikleri” adlı bir kitabı bulunan Akoğuz, aynı zamanda Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi’nde misafir öğretim görevlisi olarak “Eğitimde Drama” dersleri vermektedir.
* Eğitim Bilimleri Uzmanı, Marmara Ü. Tarih Öğretmenliği, meteakoguz@gmail.com https://orcid.org/0009-0009-8693-9038
